Scenariusz lekcji historii “…kiedy nie liczą się sentymenty, czyli o sprawie polskiej w czasie I wojny światowej”

Obejrzyj krótki film, w który poznasz stanowisko Polaków wobec zbliżającej się wojny

Przed wybuchem l wojny światowej kwestia polska nie była istotnym problemem dla rządów mocarstw. Sytuacja zmieniła się 28 VII, kiedy każdej ze stron konfliktu zależało na powiększeniu swoich armii. Polacy znani byli ze swojej waleczności i determinacji w dążeniu do niepodległości, dlatego dowództwa armii Niemiec, Austro-Węgier i Rosji podejmowały działania propagandowe – kierowały do Polaków odezwy.

• Przeczytaj je teraz i zastanów się, dlaczego te działania nazywa się „wielką licytacją”?
• Zwróć uwagę, jakich argumentów używali autorzy, aby przekonać do siebie naród polski.

Odezwa do Polaków Naczelnego Dowództwa niemieckich i austro-węgierskich armii wschodnich z początku sierpnia 1914 r.

Polacy!

Zbliża się chwila oswobodzenia spod jarzma moskiewskiego. Sprzymierzone wojska Niemiec i Austro – Węgier przekroczą wkrótce granicę Królestwa Polskiego. Już się cofają Moskale. Upada ich krwawe panowanie, ciążące na Was od stu przeszło lat. Przychodzimy do Was jako przyjaciele. Zaufajcie nam! Wolność Wam niesiemy i niepodległość, za którą tyle wycierpieli ojcowie Wasi. Niech ustąpi barbarzyństwo wschodnie przed cywilizacją zachodnią, wspólną Wam i nam.

Powstańcie, pomni Waszej przeszłości, tak wielkiej i pełnej chwały. Połączcie się z wojskami sprzymierzonymi. Wspólnymi siłami wypędzimy z granic Polski azjatyckie hordy.

Przynosimy też wolność i swobodę wyznaniową, poszanowanie religii, tak strasznie uciskanej przez Rosję. Niech z przeszłości i z teraźniejszości przemówią do Was jęki Sybiru i krwawa rzeź Pragi, i katowanie unitów. Z naszymi sztandarami przychodzi do Was wolność i niepodległość.

Odezwa wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza, głównodowodzącego armii rosyjskiej do Polaków – 14 sierpnia 1914 r., Sankt Petersburg

Polacy!

Wybiła godzina, w której przekazane Wam marzenie ojców i dziadów Waszych ziścić się może. Przed półtora wiekiem żywe ciało Polski rozszarpano na kawały, ale dusza jej nie umarła. Żyła ona nadzieją, że nadejdzie godzina zmartwychwstania dla Narodu Polskiego i dla pojednania się braterskiego z Wielką Rosją.

Wojsko rosyjskie niesie Wam błogą wieść owego pojednania. Niechaj się zatrą granice, rozcinające na części Naród Polski. Niechaj Naród Polski połączy się w jedno ciało pod berłem Cesarza Rosyjskiego. Pod berłem tym odrodzi się Polska, swobodna w swej wierze, języku i samorządzie.

Jednego tylko Rosja spodziewa się po Was. Takiego samego poszanowania praw ludów, z którymi związały Was dzieje.

Z sercem otwartym, z ręką po bratersku wyciągniętą, kroczy na Wasze spotkanie Wielka Rosja. Wierzy ona, iż nie zardzewiał miecz, który poraził wroga pod Grunwaldem.

Od brzegów Oceanu Spokojnego do Mórz Północnych ciągną hufce rosyjskie. Zorza nowego życia dla Was wchodzi.

Niech zajaśnieje na tej jutrzni znamię Krzyża, godło męki i zmartwychwstania ludów.

• Jak ocenisz skuteczność tych odezw? Która według ciebie była bardziej przekonująca?

4. Po wybuchu wojny rząd w Wiedniu, z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, zgodził się na mobilizację  polskich oddziałów strzeleckich w Galicji. Powstała wówczas Kompania Kadrowa.

Przełomoweznaczenie dla sprawy polskiej miało orędzie prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona wygłoszone w Kongresie 8 stycznia 1918 roku. W 14 punktach programu pokojowego przedstawił zasady, na których powinien opierać się powojenny ład. Punkt 13 orędzia dotyczył Polski:

„[…]13. Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria

zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny

i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz

integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym […]”.

Koncepcja ta w dużej mierze była efektem bardzo aktywnej działalności Ignacego Jana Paderewskigo w USA. Dzięki niemu także do polskich oddziałów wojska utworzonego we Francji dołączać zaczęli ochotnicy zza oceanu – tak powstała Błękitna Armia generała Józefa Hallera. Ze stanowiskiem Woodrowa Wilsona w sprawie polskiej zgodziły się też rządy Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch (pamiętasz, że przystąpiły do Ententy w 1915 roku?). W ogłoszonej 3 czerwca deklaracji wersalskiej poparły powstanie niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza. Po 123 latach państwo polskie wróciło na mapę Europy.

4. Po wybuchu wojny rząd w Wiedniu, z inicjatywy Józefa Piłsudskiego, zgodził się na mobilizację  polskich oddziałów strzeleckich w Galicji. Powstała wówczas Kompania Kadrowa.

• Posłuchaj ich pieśni i określ, jakie nastroje strzelców Kompanii Kadrowej są w tej pieśni wyrażone?

W rozkazie sformowania Pierwszej Kompanii Kadrowej z 3 sierpnia 1914 Józef Piłsudski napisał:

„Odtąd nie ma ani Strzelców, ani drużyniaków. Wszyscy, co tu jesteście zebrani, jesteście żołnierzami polskimi […]

Żołnierze!

Spotkał was ten zaszczyt niezmierny, że pierwsi pójdziecie do Królestwa i przestąpicie granicę rosyjskiego zaboru, jako czołowa kolumna wojska polskiego, idącego walczyć za oswobodzenie ojczyzny. Patrzę na was jako na kadry, z których rozwinąć się ma przyszła armia polska i pozdrawiam was, jako pierwszą kadrową kompanię”.

• Jakie, według ciebie, nadzieje wiązał Józef Piłsudski z powstaniem tej jednostki?

6 sierpnia 1914, Pierwsza Kompania Kadrowa wyruszyła z krakowskich Oleandrów. Rozpoczęła w ten sposób historyczny marsz ku wolności. Utworzona z oddziałów strzeleckich stała się zalążkiem Legionów Polskich.

Oddziały strzeleckie Piłsudskiego, który zdecydował o ich przyłączeniu do powstających Legionów otrzymały nazwę 1. Pułku Piechoty Legionu Polskiego. Został on następnie, na przełomie 1914 i 1915 roku rozbudowany i przekształcony w I Brygadę. 1. Pułk toczył w 1914 roku boje m.in. pod Anielinem i Laskami i Krzywopłotami oraz najcięższy i najkrwawszy w tym roku bój pod Łowczówkiem 22-25 grudnia.

Rok 1916 był przełomowy w sprawie polskiej. 5 listopada 1916 roku władcy wydali manifest zwany Aktem 5 listopada lub Manifestem Dwóch Cesarzy. Zapoznaj się z jego treścią.

Akt 5 listopada – proklamacja do mieszkańców Lubelskiego Generalnego Gubernatorstwa – 5 listopada 1916 r.

Przejęci niezłomną ufnością w ostateczne zwycięstwo ich broni i życzeniem powodowani, by ziemie polskie, przez waleczne ich wojska ciężkimi ofiarami panowaniu rosyjskiemu wydarte, do szczęśliwej wywieść przyszłości, Jego Cesarska i Królewska Mość, Cesarz Austrii i Apostolski Król Węgier, oraz Jego Cesarska Mość, Cesarz Niemiecki, ułożyli się, by z ziem tych utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Dokładniejsze oznaczenie granic zastrzega się.

Nowe Królestwo znajdzie w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami rękojmie, potrzebne do swobodnego sił swych rozwoju. We własnej armii nadal żyć będą pełne sławy tradycje wojsk polskich dawniejszych czasów i pamięć walecznych polskich towarzyszy broni w wielkiej obecnej wojnie. Jej organizacja, wykształcenie i kierownictwo uregulowane będą we wspólnym porozumieniu.

Sprzymierzeni monarchowie, biorąc należyty wzgląd na ogólne warunki polityczne Europy, jako też na dobro i bezpieczeństwo własnych krajów i ludów, żywią niepłonną nadzieję, że obecnie spełnią się życzenia państwowego i narodowego rozwoju Królestwa Polskiego.

Wielkie zaś, od zachodu z Królestwem Polskim sąsiadujące, mocarstwa z radością ujrzą u swych granic wschodnich wskrzeszenie i rozkwit wolnego, szczęśliwego i własnym narodowym życiem cieszącego się państwa.

• Wyjaśnij, co obiecano Polakom w tym manifeście.
• Oceń, na ile wiarygodne i konkretne są decyzje dwóch cesarzy?
• Na podstawie tekstu i osi czasu z początku lekcji zastanów się, co było przyczyną wydania tego dokumentu i zawartych w nim obietnic?

Wróćmy raz jeszcze do osi czasu. Pamiętasz już, co wydarzyło się w roku 1917?

Wiosną tegoż roku Rosja, po obaleniu cara, zgodziła się na polską niepodległość, co oznaczało poparcie sprawy polskiej przez całą Ententę. W kwietniu 1917 do wojny przystąpiły Stany Zjednoczone, co przesądziło klęskę państw centralnych. Niemcy zdawali sobie sprawę ze swojego położenia i zażądali od Legionów powtórnej przysięgi wierności. Planowali wcielić ich żołnierzy do podlegających niemieckiemu dowództwu, rekrutowanych z poboru Polskich Sił Zbrojnych (Polnische Wehrmacht).

„Przysięgam Panu Bogu Wszechmogącemu, że Ojczyźnie mojej – Polskiemu Królestwu i memu przyszłemu królowi – na lądzie i wodzie i na każdem miejscu wiernie i uczciwie służyć będę, że w wojnie obecnej dotrzymam wiernie braterstwa broni wojskom Niemiec i Austro-Węgier oraz Państw z nimi sprzymierzonych, że będę przełożonych swych i dowódców słuchał, dawane mi rozkazy i przepisy wykonywał i w ogóle tak się zachowywał, abym mógł żyć i umierać jako mężny i prawy żołnierzy polski. Tak mi, Panie Boże, dopomóż” – głosił tekst przysięgi. Piłsudski, w zmienionej sytuacji politycznej doszedł do wniosku, że Niemcy nie będą mogły wygrać wojny i zaczął skłaniać się w stronę Ententy. Zrezygnował z członkostwa w Tymczasowej Radzie Stanu i w lipcu 1917 r. sprowokował tzw. kryzys przysięgowy. Niemcy stwierdziły, że skoro Legiony miały się stać armią nowego Królestwa Polskiego współpracując z wojskami państw centralnych, powinny w rocie przysięgi ślubować wierność państwom sojuszniczym.

A teraz obejrzyj fragment filmu „Polonia Restituta” i przekonaj się, jaką decyzję i dlaczego podjął Piłsudski 

Przełomowe znaczenie dla sprawy polskiej miało orędzie prezydenta Stanów Zjednoczonych Thomasa Woodrowa Wilsona wygłoszone w Kongresie 8 stycznia 1918 roku. W 14 punktach programu pokojowego przedstawił zasady, na których powinien opierać się powojenny ład. Punkt 13 orędzia dotyczył Polski:

„[…]13. Należy stworzyć niezawisłe państwo polskie, które winno obejmować terytoria

zamieszkane przez ludność niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny

i bezpieczny dostęp do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz

integralność terytorialną należy zagwarantować paktem międzynarodowym […]”.

Koncepcja ta w dużej mierze była efektem bardzo aktywnej działalności Ignacego Jana Paderewskiego w USA. Dzięki niemu także do polskich oddziałów wojska utworzonego we Francji dołączać zaczęli ochotnicy zza oceanu – tak powstała Błękitna Armia generała Józefa Hallera. Ze stanowiskiem Woodrowa Wilsona w sprawie polskiej zgodziły się też rządy Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch (pamiętasz, że przystąpiły do Ententy w 1915 roku?). W ogłoszonej 3 czerwca deklaracji wersalskiej poparły powstanie niepodległego państwa polskiego z dostępem do morza. Po 123 latach państwo polskie wróciło na mapę Europy.

Polska była jednym z 27 państw uczestniczących w obradach konferencji wersalskiej

Odszukaj w Internecie, kto reprezentował Polskę i jakie decyzje w sprawie terytorium państwa polskiego zapadły na konferencji wersalskiej.

• Korzystając z szablonu Pages przygotuj plakat dotyczący ustaleń wersalskich w sprawie polskiej.

Czas podsumować temat. Proponuję ci 4 zadania. Zadanie pierwsze jest obowiązkowe.

ZADANIE 1.

Uporządkuj w formie osi czasu najważniejsze wydarzenia związane z dzisiejszym tematem.

ZADANIE 2.

Różnie można uczcić bohaterów… Amerykanie uczcili swoich ojców narodu na Górze Rushmore. Ty zaprojektuj plakat, pomnik, kolaż, obraz oddający pamięć ojcom polskiej niepodległości.

ZADANIE 3.

Zaprojektuj wirtualną wycieczkę objazdową, w czasie której uczestnicy odwiedzą miejsca związane z walką Polaków o niepodległość w czasie I wojny światowej – start na Oleandrach, skąd wyruszyła Pierwsza Kadrowa, meta… może w Wersalu? Ty decydujesz. To może być baaaardzo długa wycieczka 🙂 Pamiętaj, że wycieczka to także noclegi i transport. Uwzględnij szacunkowo obie te kwestie. Wykorzystaj mapy Google i Google Earth.

ZADANIE 4.

Jeżeli nie masz ochoty na wycieczki nawet te wirtualne, opracuj multimedialny przewodnik po  miejscach związanych z walką Polaków o niepodległość w czasie I wojny światowej.