Jeśli literatura jest ucieczką od rzeczywistości, to muzyka ją zagłusza. Może dlatego tak bardzo lubimy do niej nawiązywać na lekcjach.
Wykorzystujemy konteksty muzyczne na zajęciach z młodzieżą na różne sposoby.
• Najbardziej oczywiste jest wysłuchanie z uczniami muzyki napisanej do konkretnego utworu literackiego. Wówczas otrzymujemy dodatkowy trop interpretacyjny – możemy rozważać nie tylko nad tym, co poeta miał na myśli, ale także, o czym myślał kompozytor. Przykładem takiego utworu jest „Bema pamięci żałobny rapsod” w wykonaniu Czesława Niemena. Aranżacja tego trwającego ponad 16 minut dzieła pogłębia sakralizację Józefa Bema dzięki wprowadzaniu chorałów gregoriańskich, zaś psychodeliczny rock eksponuje bohaterstwo generała.
Młodzież świetnie reaguje także na muzykę ukraińskiego zespołu Haydamaki z recytacją „Stepów akermańskich” przez Andrzeja Stasiuka. Rockowa melodia z akcentami wschodnimi oddaje charakter sonetu, a fragmenty w języku ukraińskim brzmią niezwykle.
Aranżacje muzyczne pozwalają dość często niepopularnym tekstom poetyckim dać nowe życie. Tak jest chociażby z wierszem Adama Asnyka „Jednego serca”, który wyśpiewany przez Czesława Niemena, a ostatnio przez Krzysztofa Zalewskiego, staje się błagalnym krzykiem, rozpaczliwą prośbą.
• Bywa także, że utwory muzyczne wykorzystujemy na lekcji jako kontekst interpretacyjny. Lubimy podczas analizy Księgi Hioba odwołać się do piosenki Katarzyny Nosowskiej „Kto?”. Mam wrażenie, że młodzież nie ma już kłopotu ze zrozumieniem teodycei po wysłuchaniu tego utworu.
Podobnie jest z piosenką „Teksański” Katarzyny Nosowskiej i zespołu Hey. Niemoc twórcza została przedstawiona w tym tekście tak plastycznie, że pozwoli zrozumieć zmartwienie poety z wiersza Mirona Białoszewskiego „Namuzowywanie”.
Analizę opowiadań Tadeusza Borowskiego rozpoczynamy od piosenki zespołu Hańba „Niemcy się zbroją”. Ten krakowski kwartet potrafi śpiewać o zagrożeniu tak sugestywnie, że przenosi słuchacza do dwudziestolecia międzywojennego i buduje nastrój jak w przededniu wojny.
• Są także utwory, które stanowią ilustrację muzyczną do konkretnych wydarzeń historycznych przedstawianych w literaturze. Przykładem będzie piosenka Dawida Podsiadły „4:30”, nawiązująca do aresztowania 23 marca 1943 roku o godz. 4:30 Jana Bytnara. Piosenkami-zagadkami stają się także „Pieśń o szczęściu” Meli Koteluk i Czesława Mozila albo „Znów wędrujemy” Grzegorza Turnaua. To muzyka napisana do wierszy Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Młodzież zawsze jest zaskoczona kontekstem biograficznym czy historycznym tych tekstów, gdyż nie traktują one wprost o zagrożeniu czy wojnie.
Rzadko się zdarza, aby młody człowiek był w stanie rozpoznać adresatkę utworu Grzegorza Ciechowskiego „Nie pytaj o Polskę”. Jest jeden warunek. Nie zdradzamy uczniom od razu tytułu piosenki.
• Są poeci bardzo muzyczni. Do takich należy między innymi Julian Tuwim. Gdy przybliżamy młodzieży jego twórczość, lubimy poświęcić część lekcji na analizę liryków, które stały się bardzo znanymi piosenkami. Polecamy artykuł „Tuwim w muzyce” ze strony:
https://culture.pl/pl/artykul/wiersze-czyli-piosenki-tuwim-w-muzyce-0
Po wysłuchaniu „Wspomnienia” wyśpiewanego przez Czesława Niemena każdy ma ciarki na skórze.
• Zazwyczaj na początku roku szkolnego lub po egzaminie, po omówieniu podstawy programowej albo po to, aby utrwalić środki stylistyczne proponujemy młodzieży przygotowanie na lekcję analizy i interpretacji swojej ulubionej piosenki. Pozwala nam to poznać gusta młodzieży, „być na czasie” – niejednokrotnie się zdarzało, że młodzież zarażała nas swoimi upodobaniami i same stawałyśmy się fankami ich muzyki. Miło wspominamy takie lekcje. Otwierały one nawet najbardziej nieśmiałego ucznia. Zdarzało się, oczywiście, że młodzież przynosiła piosenki disco polo, ale takie lekcje także były konstruktywne – pozwalały uświadomić młodzieży różnicę między kulturą wysoką i masową, a może nawet jarmarczną.
W myśl zasady: „Powiedz mi, jakiej słuchasz muzyki, a powiem ci, jaki jesteś” – słuchajmy muzyki z dziećmi i młodzieżą. Podzielcie się z nami swoimi pomysłami :).